مقدمه
شرکت های مشمول سامانه مودیان این روزها بیش از هر زمان دیگری در مرکز توجه حسابداران، مدیران مالی و حتی صاحبان کسب‌وکار قرار گرفته‌اند. اجرای مرحله‌ای و گسترده قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، باعث شده که تمامی شرکت های مشمول سامانه مودیان ملزم به رعایت فرایندهای جدید در صدور و ارسال صورتحساب الکترونیکی باشند. اما شاید پرسش اصلی این باشد که دقیقاً چه شرکت های مشمول سامانه مودیان هستند؟ چه معیارهایی برای تعیین آن‌ها وجود دارد؟ و چه اقداماتی باید انجام دهند تا در دام جرائم و اخطارهای مالیاتی گرفتار نشوند؟
در سال ۱۴۰۴، روند اجرای این طرح وارد مرحله‌ای فراگیر شده و بخش عمده‌ای از بنگاه‌های اقتصادی، از شرکت‌های تولیدی بزرگ گرفته تا شرکت‌های خدماتی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای، در فهرست شرکت های مشمول سامانه مودیان قرار گرفته‌اند. هدف از این طرح ایجاد شفافیت مالی، حذف فاکتورهای غیررسمی، و تسهیل فرآیند حسابرسی مالیاتی از طریق یک سیستم دیجیتالی و یکپارچه است.
قانون‌گذار با تأکید بر یکسان‌سازی فرآیند صدور فاکتور، تلاش کرده است تا تمامی داده‌های مالی کشور در قالبی استاندارد و قابل‌ردیابی ذخیره شوند. این موضوع نه تنها برای دولت بلکه برای مدیران مالی و حسابداران نیز یک فرصت است؛ چرا که با استفاده از ابزارهای مدرن مانند نرم افزار حسابداری، نرم افزار حسابداری بازرگانی و نرم افزار واسط سامانه مودیان می‌توانند به‌صورت سریع، دقیق و بدون خطا، الزامات سامانه را اجرا کنند.
به‌طور خلاصه، در این مقاله تلاش می‌کنیم تا تمام جنبه‌های مرتبط با شرکت های مشمول سامانه مودیان را بررسی کنیم — از تعریف و گروه‌بندی‌ها تا مراحل اجرایی، معافیت‌ها و چالش‌های واقعی که مدیران در اجرای این قانون با آن روبه‌رو هستند. همچنین در بخش‌هایی از متن به تجربه شرکت‌هایی اشاره می‌کنیم که با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای بومی و مطمئن، توانسته‌اند بدون دردسر به سامانه مودیان متصل شوند و فرآیند ارسال صورتحساب‌های خود را به‌صورت خودکار انجام دهند.
۱ — تعریف کلی: منظور از «شرکت های مشمول سامانه مودیان» چیست؟
وقتی از «شرکت های مشمول سامانه مودیان» صحبت می‌کنیم، منظور کلیه اشخاص حقوقی (شرکت‌ها، مؤسسات، تعاونی‌ها و نهادهای دولتی یا غیردولتی ثبت‌شده) و در شرایط مشخصی اشخاص حقیقی است که مطابق قوانین و اطلاعیه‌های سازمان امور مالیاتی موظف به صدور و ارسال صورتحساب الکترونیکی از طریق سامانه مودیان شده‌اند. نکته مهم این است که برای اشخاص حقوقی غالباً قاعده «صرف‌نظر از میزان فروش» اعمال شده و آن‌ها در بسیاری از اطلاعیه‌ها مشمول اعلام شده‌اند، درحالی‌که برای اشخاص حقیقی ملاک‌هایی مثل سقف فروش سالانه یا درج در فراخوان وجود دارد.
۲ — دسته‌بندی مشمولین: اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی
الف) اشخاص حقوقی
طبق اطلاعیه‌ها و تفسیرهای اجرایی، «تمامی اشخاص حقوقی» (شرکت‌ها و مؤسسات، اعم از خصوصی و دولتی) از دوره‌هایی از پیش تعیین‌شده یا در عمل از ابتدای اجرای مرحله‌ای الزام، مشمول اجرای تکلیف صدور صورتحساب الکترونیکی شده‌اند. این بدان معناست که اکثر شرکت‌ها باید از طریق نرم‌افزارها یا شرکت‌های معتمد، صورتحساب الکترونیکی صادر و در سامانه مودیان ثبت کنند. این بند یکی از مهم‌ترین تحولات اجرایی در سازوکار مالیاتی است و بار گزارش و کنترل را از طریق اسناد الکترونیکی فراهم می‌کند.
ب) اشخاص حقیقی
برای اشخاص حقیقی (فروشگاه‌ها، مشاغل آزاد، صنوف و …) معیار مشمولیت معمولاً مبتنی بر «حجم فروش یا درآمد» است. در منابع مختلف حد نصاب‌ها و تاریخ اثرگذاری متفاوت گزارش شده‌اند؛ برای مثال برخی منابع مرجع در سال ۱۴۰۴ اشاره می‌کنند که افرادی که جمع فروش سالانه‌شان از حدود ۱۴۴ میلیارد ریال (معادل ۱۴.۴ میلیارد تومان) یا رقم‌های نزدیک به آن عبور کند، از دوره‌های بعدی مشمول ارسال صورتحساب الکترونیکی می‌شوند — هرچند آستانه‌ها ممکن است در اطلاعیه‌های رسمی بازتعریف شوند. بنابراین «مشمولین سامانه مودیان 1404» در بخش اشخاص حقیقی عمدتاً بر اساس سقف فروش تعیین می‌شوند.
۳ — اطلاعیه‌ها، فراخوان‌ها و روند مرحله‌ای شدن مشمولیت
سازمان امور مالیاتی برای اجرای پروژه مودیان از روش مرحله‌ای و انتشار اطلاعیه‌های متوالی استفاده کرده است. چند نکته کلیدی که مودیان باید بدانند:
-
سازمان اطلاعیه‌ها و بخشنامه‌هایی منتشر کرده که فهرست گروه‌های شغلی، سقف‌ها و زمان‌بندی اجرای تکالیف را تعیین می‌کنند. پایش این اطلاعیه‌ها برای تعیین دقیق وضعیت «شرکت های مشمول سامانه مودیان» ضروری است.
-
در برخی فراخوان‌ها گروه‌هایی به‌صورت ویژه و در زمان معین مشمول اعلام شده‌اند (مثلاً فراخوان نوع ۱ و نوع ۲ برای ارسال صورتحساب‌های نوع خاص). پیگیری شماره اطلاعیه‌ها و متن آن‌ها در پورتال رسمی سازمان توصیه می‌شود.
۴ — چرا شرکت‌ها مشمول شدند؟ اهداف و مزایا
دلایل اصلی وضع این تکلیف برای «شرکت های مشمول سامانه مودیان» عبارت‌اند از:
-
افزایش شفافیت و کاهش فرار مالیاتی از طریق ثبت الکترونیکی تراکنش‌ها؛
-
یکپارچه‌سازی گزارش‌دهی و کاهش گزارش‌های موازی (مانند معاملات فصلی تکراری)؛
-
تسهیل فرآیند ممیزی و تطبیق خرید و فروش میان خریدار و فروشنده؛
-
توانمندسازی تحلیل‌های کلان مالیاتی برای سیاست‌گذار.
این اهداف باعث شده اجرای الزام برای «شرکت های مشمول سامانه مودیان» به یک الویت اجرایی تبدیل شود و سازمان امور مالیاتی نیز امکانات و اطلاعیه‌هایی برای پشتیبانی اجرایی منتشر کند.
۵ — استثناها و معافیت‌ها: چه شرکت‌هایی ممکن است معاف شوند؟
1. شرکت‌هایی با فروش سالانه کمتر از حد نصاب معین
طبق ماده 14 مکرر قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، سازمان امور مالیاتی می‌تواند مودیانی که میزان فروش سالانه آن‌ها کمتر از 25 برابر معافیت موضوع ماده 84 قانون مالیات‌های مستقیم باشد را از صدور صورتحساب الکترونیکی معاف نماید. برای سال 1404، این نصاب به 50 برابر معافیت موضوع ماده 84 قانون مالیات‌های مستقیم تعیین شده است.
2. شرکت‌های تازه تأسیس یا فاقد سابقه مالیاتی
شرکت‌هایی که به تازگی تأسیس شده‌اند و سابقه مالیاتی ندارند، ممکن است به دلیل عدم ثبت اطلاعات مالیاتی در سامانه مودیان، از الزام به صدور صورتحساب الکترونیکی معاف شوند. این معافیت معمولاً موقتی است و پس از ثبت اطلاعات مالیاتی و تکمیل سوابق، شرکت‌ها موظف به رعایت الزامات سامانه مودیان خواهند شد.
3. شرکت‌های دارای فعالیت‌های خاص یا معاف از مالیات بر ارزش افزوده
برخی شرکت‌ها به دلیل نوع فعالیت‌های خود، مانند تولید کالاهای معاف از مالیات بر ارزش افزوده یا ارائه خدمات خاص، ممکن است از الزام به صدور صورتحساب الکترونیکی معاف شوند. این معافیت‌ها بر اساس قوانین و مقررات مربوط به مالیات بر ارزش افزوده و سایر قوانین مالیاتی کشور تعیین می‌شوند.
4. شرکت‌هایی با حجم معاملات پایین یا مشتریان خاص
شرکت‌هایی که حجم معاملات آن‌ها پایین است یا مشتریان آن‌ها از گروه‌های خاصی هستند که مشمول مالیات بر ارزش افزوده نمی‌شوند، ممکن است از الزام به صدور صورتحساب الکترونیکی معاف شوند. این معافیت‌ها به منظور تسهیل در انجام فعالیت‌های اقتصادی و کاهش بار مالیاتی بر شرکت‌های کوچک و متوسط ارائه می‌شوند.
5. شرکت‌هایی که به دلیل شرایط خاص اقتصادی یا اجتماعی معاف شده‌اند
در برخی موارد، به دلیل شرایط خاص اقتصادی یا اجتماعی، مانند بحران‌های اقتصادی، تحریم‌ها یا سایر شرایط ویژه، ممکن است دولت تصمیم به معافیت برخی شرکت‌ها از الزام به صدور صورتحساب الکترونیکی بگیرد. این معافیت‌ها معمولاً موقتی هستند و بر اساس تصمیمات مقامات ذی‌صلاح اعمال می‌شوند.
۶ — الزام فنی: چه ابزارهایی برای شرکت‌ها لازم است؟
برای اجرای تکالیف «شرکت های مشمول سامانه مودیان» شرکت‌ها معمولاً به یکی از روش‌های زیر متوسل می‌شوند:
-
اتصال مستقیم از طریق نرم افزار حسابداری استاندارد که قابلیت ارسال خودکار صورتحساب را دارد؛
-
استفاده از نرم افزار واسط سامانه مودیان که نقش میان‌افزار را ایفا کرده و ارسال، صف‌بندی، مدیریت خطا و گزارش‌گیری را انجام می‌دهد؛
-
سپردن فرآیند به شرکت‌های معتمد (نوع اول/نوع دوم) که به‌عنوان رابط مورد تایید سازمان امور مالیاتی عملیات ارسال را انجام می‌دهند.
برای شرکت‌ها، انتخاب مسیر مناسب بستگی به حجم فاکتورها، ساختار IT داخلی و ملاحظات امنیتی دارد. فهرست شرکت‌های معتمد و جزئیات خدمات آن‌ها در اطلاعیه‌ها و سایت‌های مرجع قابل مشاهده است.
۷ — پیامدهای عدم پایبندی شرکت‌ها (ریسک‌ها و جریمه‌ها)
شرکت‌هایی که از شمول قطعی برخوردار شوند اما نسبت به تکالیف سامانه مودیان بی‌توجه باشند، ممکن است با پیامدهایی مواجه شوند از جمله:
-
رد برخی از هزینه‌ها یا صورتحساب‌ها در محاسبات مالیاتی خریداران؛
-
اعمال جرائم و اقدامات انتظامی براساس قوانین پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان؛
-
افزایش احتمال ممیزی و بررسی‌های پی‌درپی توسط سازمان امور مالیاتی.
بنابراین شرکت‌ها باید وضعیت مشمولیت خود را بررسی و سریعاً سازوکارهای لازم را برقرار کنند تا از بروز ریسک‌های مالی و اداری جلوگیری شود.
۸ — گام‌به‌گام برای شرکت‌ها: چه کار کنند اگر جزو «شرکت های مشمول سامانه مودیان» باشند؟
-
استعلام وضعیت مشمولیت: ابتدا با استفاده از شناسه ملی و بررسی اطلاعیه‌های سازمان امور مالیاتی، تعیین کنید که شرکت شما مشمول شده یا خیر. (بعضی اطلاعیه‌ها گروهی را مشخص می‌کنند).
-
انتخاب راهکار فنی: بسته به حجم فاکتورها، انتخاب کنید که از نرم افزار حسابداری موجود استفاده کنید یا به‌سراغ نرم‌افزار واسط یا شرکت معتمد بروید.
-
پیاده‌سازی و تست ارسال: پیش از شروع دوره اجرایی، چند فاکتور آزمایشی ارسال کرده و با واحد فنی سازمان یا شرکت واسط تطبیق بگیرید.
-
مستندسازی و آرشیو لاگ‌ها: هر ارسال باید لاگ و گزارش داشته باشد تا در صورت اختلاف بتوانید مستندات را ارائه کنید.
-
آموزش تیم فروش و مالی: خطاهای انسانی در ثبت فاکتور یکی از منابع عمده مشکلات است؛ آموزش دقیق کارکنان ضروری است.
-
پایش اطلاعیه‌ها و به‌روزرسانی‌ها: چون قوانین و اطلاعیه‌ها مرحله‌ای و پویا هستند، پیگیری مستمر لازم است.
نتیجه‌گیری
در نهایت، بررسی دقیق استثناها و معافیت‌ها نشان می‌دهد که در بین شرکت های مشمول سامانه مودیان برخی دسته‌ها به دلایل مختلف می‌توانند از الزام صدور صورتحساب الکترونیکی معاف شوند. آگاهی از این معافیت‌ها برای مدیران مالی و حسابداران حیاتی است، زیرا به آن‌ها کمک می‌کند تا از پرداخت‌های اضافی یا اقدامات غیرضروری جلوگیری کنند و برنامه‌ریزی مالی بهینه داشته باشند.
در سال ۱۴۰۴، اطلاعیه‌ها و بخشنامه‌های سازمان امور مالیاتی مشخص کرده‌اند که برخی شرکت های مشمول سامانه مودیان شامل شرکت‌های تازه تأسیس، شرکت‌های با فروش پایین یا مشاغل خاص، ممکن است از الزام صدور فاکتور الکترونیکی معاف شوند. با این حال، باید توجه داشت که این معافیت‌ها موقت هستند و در صورت تغییر وضعیت مالی یا عملیاتی، همان شرکت‌ها ممکن است دوباره به جمع شرکت های مشمول سامانه مودیان بازگردند.
بنابراین، برای مدیریت دقیق و کاهش ریسک، شرکت‌ها باید وضعیت خود را به‌صورت مستمر بررسی کنند و از نرم‌افزارهای استاندارد مانند نرم افزار حسابداری و نرم افزار واسط سامانه مودیان بهره ببرند تا حتی در صورت تغییر وضعیت، فرآیندهای مالی و گزارش‌دهی بدون خطا انجام شود. استفاده از این ابزارها کمک می‌کند تا شرکت های مشمول سامانه مودیان بتوانند الزامات قانونی را به‌صورت بهینه اجرا کنند و از ایجاد جریمه‌های مالی جلوگیری شود.
علاوه بر این، مطالعه راهنماهای عملیاتی و آموزش‌های رسمی، می‌تواند به مدیران کمک کند تا به‌طور دقیق با معافیت‌ها و استثناها آشنا شوند و تصمیمات مالی درست اتخاذ کنند. این دانش باعث می‌شود که حتی شرکت‌هایی که به‌صورت موقت معاف شده‌اند، در آینده بدون مشکل به جمع شرکت های مشمول سامانه مودیان بازگردند و فرآیند ارسال فاکتورها را به‌صورت خودکار و بدون اشتباه انجام دهند.
در جمع‌بندی، شناخت دقیق استثناها و معافیت‌ها به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که هم از مزایای قانونی بهره‌مند شوند و هم ریسک‌های احتمالی را کاهش دهند. بنابراین، هر شرکت باید موقعیت خود را تحلیل کند، از نرم‌افزارهای معتبر استفاده کند و همیشه به‌روزرسانی‌های سازمان امور مالیاتی را دنبال نماید تا در جمع شرکت های مشمول سامانه مودیان با آرامش و دقت فعالیت کند.
